हिंदी बोलणाऱ्यांची संख्या वाढते आहे. कारण आहे ‘हे’ आज हिंदी दिवस

Hindi Divas

भारतात सर्वात जास्त प्रमाणात बोलली जाणारी भाषा कोणती असा आपल्याला प्रश्न विचारल्यास समोरून ‘हिंदी’ असं उत्तर येईल. प्रत्येक भाषेची वेगळी ओळख आणि महत्व असतं. तश्याच प्रकारे हिंदी भाषेचं वेगळं महत्व आहे. आपल्याला लहानपणी हिंदी भाषा शिकण्यासाठी वेगळे क्लासेस लावण्याची गरज वाटली नाही, कारण ही भाषा समजण्यास आणि उमजण्यास अगदी साधी सोपी आणि सरळ भाषा आहे. आज एखाद्या लहान मराठी मुलाला जरी विचारले तरी तो सराईतपणे हिन्दी बोलू शकेल इतकी हिंदी भाषा ही छोट्यांपासून ते मोठ्यांपर्यंत लोकांच्या मनमनावर राज्य करतांना दिसते आहे. पण तुम्हाला महीतीये का हिंदी दिवस आपण का साजरा करतो ? चला तर आज आपण थोडावेळ आपल्या राष्ट्रभाषेला वेळ देऊयात. आणि जाणून घेऊयात हिंदी दिवसाविषयी काही रोचक माहिती. त्याकाळी बाबासाहेब आंबेडकर यांच्या अध्यक्षतेखाली भाषिक कायदे बनवण्याची जबाबदारी असलेल्या समितीमध्ये वेगवेगळ्या भाषिक पार्श्वभूमीतील दोन अभ्यासकांचा समावेश करण्यात आला होता.

एक कन्हैयालाल माणिकलाल मुन्शी, जे मुंबई सरकारमध्ये गृहमंत्री होते, तर दुसरे तामिळ भाषिक नरसिंह गोपालस्वामी अय्यंगार, भारतीय नागरी सेवेत अधिकारी असण्यासोबतच ते १९३७ ते जम्मू-काश्मीरचे पंतप्रधानही होते.

त्यांच्या नेतृत्वाखाली भारताची राष्ट्रभाषा ठरवण्याच्या मुद्द्यावरून तीन वर्षे हिंदीच्या बाजूने आणि विरोधात जोरदार चर्चा सुरू होती.

सरतेशेवटी, मुन्शी-अय्यंगार फॉर्म्युला नावाच्या करारावर शिक्कामोर्तब झाले आणि १४ सप्टेंबर १९४९ रोजी भारतीय राज्यघटनेच्या कलम ३४३ ते कलम ३५१ नुसार हिंदीला राष्ट्रभाषेचा दर्जा न देता राजभाषेचा दर्जा देण्यात आला. तेव्हापासून १४ सप्टेंबरला हिंदी दिवस साजरा करण्यासही सुरुवात झाली.

हिंदी दिनाचं महत्त्व

हिंदी साहित्याचा सन्मान करण्यासाठी आणि हिंदी भाषेबद्दल प्रेम आणि आदर व्यक्त करण्यासाठी हिंदी दिन साजरा केला जातो. या दिवशी देशभरात अनेक सांस्कृतिक कार्यक्रम आयोजित केले जातात. हिंदी दिनानिमित्त मंत्रालय, विभाग, सार्वजनिक उपक्रम, राष्ट्रीय बँका आणि नागरिक यांना हिंदी भाषेतील योगदानाबद्दल राजभाषा कीर्ती पुरस्कार आणि राजभाषा गौरव पुरस्कार यांसारखे पुरस्कार दिले जातात.

हिंदी बोलणाऱ्यांची संख्या

हिंदी भाषा बोलणाऱ्यांबद्दल बोलायचे झाले तर, ही भाषा वर्षानुवर्षे लोकांमध्ये प्रवेश करत आहे आणि अलीकडच्या काही दशकांत, तत्त्वज्ञान, कला, संस्कृती, चित्रपट, दूरदर्शन आणि संवाद या सर्व क्षेत्रांत हिंदीची पकड मजबूत झाली आहे.

२०११ च्या जनगणनेच्या आकडेवारीनुसार, हिंदी ही देशातील ४३.६३% लोकांची मातृभाषा आहे, जी २००१ मध्ये ४१.०३% होती. यानंतर बंगाली आणि मराठी भाषांचे स्थान येते.

सर्वाधिक हिंदी भाषक उत्तर प्रदेशात आहेत. त्यापाठोपाठ बिहार, मध्य प्रदेश, राजस्थान आणि हरियाणा यांचा क्रमांक लागतो.

भारताव्यतिरिक्त मॉरिशस, सुरीनाम, गयाना, फिजी, त्रिनिदाद टोबॅगो आणि नेपाळमध्येही हिंदी बोलणारे आणि समजणारे लोक आहेत.

व्यवस्थेचा कार्यकाळ

कलम ३४३ च्या सुरुवातीला असे म्हटले आहे – “संघाची अधिकृत भाषा हिंदी आणि लिपी देवनागरी असेल”, आधी आणि नंतर आठ लेखांमध्ये असे नमूद केले होते की जरी हिंदी ही भारताची अधिकृत भाषा असेल, तरी सर्व अधिकृत कार्ये चालू राहतील. इंग्रजीमध्ये सादर केले जाईल.

ही व्यवस्था पंधरा वर्षे केली गेली, त्या काळात देशभरात टप्प्याटप्प्याने हिंदीला अधिकृत कामकाजाची भाषा बनवण्याचे प्रयत्न केले जातील. हा मध्यंतरीचा कालावधी संपल्यानंतर काय होईल याबद्दल काहीही सांगितले जात नव्हते.

या प्रकरणाची चौकशी करण्यासाठी भविष्यात संसदीय समिती स्थापन करण्याचा निर्णय घेण्यात आला. याशिवाय इतर चौदा भाषांना संविधानात मान्यता देण्यात आली होती. पंधरा वर्षे उलटून गेली, केंद्र सरकारच्या कामात हिंदीचा प्रसार झालेला दिसून येत आहे. परंतू आजही मात्र भारताच्या कोणत्याही कोपऱ्यात गेले असता हिंदी ही भाषा जास्त प्रमाणत बोलली जाते हे संशोधनातून समोर आलेले आहे. आपण एका अनोळख्या व्यक्तीला भेटले असता पहिली भाषा जास्त प्रमाणात तोंडून हिंदीच निघते. हे मात्र आश्चर्यच म्हणावे लागेल. चला तर मग आज आपण हिंदी दिवस साजरा करूया. मात्र तुमची मातृभाषा कोणती आहे हे आम्हाला कॉमेंट मध्ये नक्की सांगा. अधिक माहितीसाठी FAQ वाचा.